Bu araştırma, erken dönem itibariyle sarf ilminin tarihine ışık tutmaktadır. Bu ilmin nahiv ilmiyle bağlantılı bir şekilde ortaya çıktığını ve her iki ilmin Arapça ilmini (علم العربية) teşkil ettiğine yönelik deliller sunar. Özellikle de sarf ilmi ile ilgili konuların bazen nahiv konularıyla birlikte, bazen de bu konulardan tamamıyla müstakil bir şekilde ele alındığını gösteren sarfi (morfolojik) telifleri metodsal yönden kategorize eder. Araştırma, sarf ilmine dair tüm konuları içeren bazı nahiv kitaplarının yanı sıra nahiv konularıyla beraber bazen de sarf konularını içeren -ki gramercilerin çoğunun tercihi bu yöndedir- bir takım kitapların kaleme alındığına değinmekte ve gramercilerin önem atfetmeyip nahiv konularından görmedikleri bazı sarf meselelerine ise değinmemektedir. Öte yandan araştırma, sarf ilmine dair en erken çalışmaların Ebü’l-Esved ed-Dü’elî’nin (ö. 69/688) arkadaşlarından olan ve birinci tabakada yer alan gramerciler tarafından yapıldığını ve hâlâ da sarf ilmiyle ilgili kullanılmakta olan kavramların yine söz konusu tabaka tarafından belirlendiğini vurgulamaktadır. Sarf ilminin oluşturulmasında Muaz el-Herrâ’nın (ö. 187/803) herhangi bir etkisinin olmadığını ve böyle bir ihtimalin çok uzak olduğunun altını da çizmektedir. Ayrıca araştırma, yaygın bir şekilde kullanılan kavramlarla birlikte tedavülden kalkmış, bilinmeyen ya da değişikliğe uğramış birçok kavramı da ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler: Arap Grameri, Sarf İlmi, Sarf İlminin Tarihi, Sarf İlminde Kullanılan Kavramlar

This study offers an insight into history of Sarf Science by early period. It provides evidences that this science emerged in connection with the syntax (nahiv) science and that both sciences constitute the Arabic science (علم العربية) Particularly, it categorizes the morphological (Sarfi)compilations which show that the subjects related to SarfScience are sometimes handled in a completely independent manner, sometimes along with nahiv subjects. This study touches on sometimes both some nahiv books which contain all the subjects related to the science of Sarf and someother books written about the subjects of Sarf that this is the preference of most grammarians. And, this study also doesn’t touch on some Sarf issues that grammarians don’t give importance and see as the nahiv subjects. On the other hand, the study emphasizes that the earliest studies on the science of Sarf were made by the grammarians who are the friends of Abu'l-Esveded-Du'ali (d. 69/688) and his first class friends and the concepts of related to sciences of Sarf were determined by this first class friends. Besides, it is underlined that Muaz al-Herr (d. 187/803) did not have any effect on the formation of the science of Sarf and such a possibility was very unlikely. Also, the study examines many commonly used concepts as well as many obsolete, unknown or altered concepts.

Keywords: Arabic Grammar, SarfScience, History of Sarf Science, Concepts used in Sarf Science.