1979 yılında gerçekleşen İran İslam Devrimi, hem İran hem de Orta Doğu’nun geleceği açısından önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bugünkü İran yönetiminin temelinin atıldığı İslam Devrimi, birçok faktörün bir araya gelmesi ile gerçekleşmiştir. Ekonomik, siyasi, sosyal faktörlerin yanında özellikle İran’da yaşayan farklı etnik grupların iktidara karşı tutumları da etkili olmuştur. Bu gruplardan bir tanesi ve belki de en önemlisi Azerbaycanlı Türklerdir. İran nüfusunun önemli bir bölümünü oluşturan Azerbaycanlı Türkler, İran tarihinin hemen hemen her döneminde etkili olduğu gibi İran İslam Devrimi sürecinde de çeşitli roller üstlenmek suretiyle yer almışlardır. Bu çalışmanın amacı, İran İslam Devrimi’nin gerçekleşmesi sürecinde Azerbaycanlı Türklerin ne şekilde rol aldığını merkez-çevre yaklaşımı bağlamında açıklamaya çalışmaktır. Bu nedenle öncelikle merkez-çevre yaklaşımı ile ilgili teorik bilgilere yer verilecektir. Daha sonra İran İslam Devrimi’ne gidilen süreçte İran tarihinde yaşanan önemli yönetimsel değişimlerden söz edilecek ve bu süreç içerisinde Azerbaycanlı Türklerin durumuna değinilecektir. Son olarak İran İslam Devrimi’nin gerçekleşmesinde Azerbaycanlı Türklerin etkileri tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: İran, İslam Devrimi, Azerbaycanlı Türkler, merkez-çevre yaklaşımı.

The Iranian Islamic Revolution, in 1979, was an important milestone for the future of both Iran and the Middle East. The Islamic Revolution, which laid the foundation of today's Iranian administration, was realized by the combination of many factors. In addition to economic, political and social factors, especially the attitudes of different ethnic groups living in Iran towards power were influential. One of these groups and perhaps the most important one is the Azerbaijani Turks. The Azerbaijani Turks, which make up a significant portion of the Iranian population, have played an active role in almost every period of Iranian history as well as taking part in the Iranian Islamic Revolution. The aim of this study is to explain the role of Azerbaijan Turks in the process of realization of Iran Islamic Revolution in the context of center-periphery approach. For this reason, firstly theoretical information about center-periphery approach will be included. Then, important administrative changes in Iranian history before the process of Iran Islamic Revolution will be mentioned and in this process, the situation of Azerbaijani Turks will be discussed. Finally, the effects of Azerbaijani Turks will be discussed in the realization of Iran Islamic Revolution.

Keywords: Iran, Iran Islamic Revolution, Azerbaijani Turks, center-periphery approach.