II. Abdülhamid dönemi Osmanlı ekonomisi birçok sebepten dolayı olumsuz yönde etkilendi. Rusya ile yapılan savaşın getirmiş olduğu bütçe açığının yanı sıra ortaya çıkan göç hareketleri kısa sürede ekonominin zarar görmesine sebep oldu. Başta Rusya olmak üzere dış devletlerin Osmanlı toplumundaki nitelikli nüfusla yakından ilgilenmeleri ve içerideki ekonomik sorunlar dış göçleri tetikledi. Özellikle Ermenilerin yoğun olarak dışarıya göçüne tanık olduğumuz bu dönemde vergi yükümlülüklerini yerine getiremeyen kişilerin göç etmesine izin verilmedi. Mali sorumluluklardan ya da izin belgesini almaktan kurtulmak isteyen Gayrimüslim nüfustan bazı kişiler illegal yollardan göç etti. Nitelikli nüfusunu kaybetmek istemeyen Rusya, toplumsal olarak düzenlemeler yaparak işine yarayacak kişileri meskûn hale getirirken niteliksiz nüfusun da Osmanlı topraklarına göç etmesini teşvik etmekteydi. Loris-Melikov ve Dundukov Korsakov, Osmanlı topraklarından gelen göçmenleri iskân ettirmeye çalışırken İngilizler de elçilikleri vasıtasıyla göç hareketlerine müdahil oldu. Osmanlı’nın istihdam alanı oluşturamadığı Harput, Şam, Lübnan ve Suriye gibi bölgelerden birçok Gayrimüslim nüfus dışarıya göç etti. Aynı zamanda göçmenler arasında beklentilerine karşılık bulamadığı için memleketlerine geri dönenler oldu. Osmanlı, göçmenleri niteliklerine göre iskân ettirmeye çalışarak ekonomiye yük olmalarının önüne geçmeye çalıştı. Ancak savaşların ve nüfus hareketlerinin yoğunluk kazandığı bu dönemde ekonomik sorunların önüne geçmek kolay olmadı.

Anahtar Kelimeler: II. Abdülhamid, Osmanlı Ekonomisi, Göç, Rusya, Ermeniler

The Ottoman economy during the Abdülhamid II period was negatively affected for many reasons. Along with the budget deficit brought by the war with Russia, emerging migration movements caused the economy to be damaged in a short time. Foreign governments, especially Russia, were closely interested in the qualified population in the Ottoman society and the economic problems inside triggered foreign migration. Especially during this period when we witnessed the immigration of Armenians extensively, people who could not fulfill their tax obligations were not allowed to migrate. Some people from the non-Muslim population migrated illegally, who wanted to get rid of financial responsibilities or obtaining a permit. Russia, which did not want to lose its skilled population, encouraged the migration of the unqualified population to the Ottoman lands while placing the people who would benefit them by making social arrangements. While Loris-Melikov and Dundukov Korsakov attempted to settle immigrants from the Ottoman lands, the British intervened in the immigration movements through their embassies. Many non-Muslim populations emigrated from regions such as Harput, Damascus, Lebanon and Syria, where the Ottomans could not create employment. At the same time, among the immigrants, there were some who returned to their countries because they could not find their expectations. Ottoman immigrants tried to prevent their burden on the economy by trying to settle them according to their qualifications. However, in this period when wars and population movements intensified, it was not easy to prevent economic problems.

Keywords: Abdülhamid II, Ottoman Economy, İmmigration, Russia, Armenians.