Akkoyunlular döneminde yaşamış bir mutasavvıf olan Hüsâmeddîn Ali el-Bitlisî (m.1400?-1504) pek çok tasavvufî eserin yanı sıra Câmi‘u’t-Tenzîl ve’t-Te’vîlisimli bir tefsir de yazmıştır. Bu tefsir dört ciltlik yazma bir tefsir olup henüz basımı yapılmamıştır. Bu tefsiri diğerlerinden ayıran en önemli özelliği zâhir ve bâtına aynı anda yer vermiş olmasıdır. O, âyetleri çeşitli tefsirlerden istifade ederek ilk önce zâhirî; daha sonra aynı âyetleri işâre ve te’vîl veya te’vîl ve işâre başlığı altında keşf ve ilhâma dayanarak tasavvufî yönden tefsir etmiştir. İnsanın içinde yaşadığı siyasi-sosyal-kültürel ve dinî ortamın onun yorumlarını şekillendirdiği aşikârdır. Bitlisî, hayatının büyük bir bölümünü Hurûfîliğin önemli merkezlerinden biri olarak gösterilen Tebriz’de geçirmiştir. Bu yüzden onun da yaşadığı ortamın etkisinde kaldığı gözden kaçmamaktadır. Zira onun Câmi‘u’t-Tenzîl ve’t-Te’vîl isimli dört ciltlik tefsiri incelendiğinde bunu rahatlıkla görmek mümkündür. Bu çalışmada onun tefsirindeki hurûfîliğin izleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: İşârî Tefsir, Hüsâmeddîn Ali el-Bitlisî, Câmi‘u’tTenzîl ve’t-Te’vîl, ebced, Hurûfîlik

At the period of Akkoyunlular a sufi scholar named Husâmaddîn Ali al-Bidlisî (G1400?-1504) he wrote many books on Sufism such as tafsir of Câmi‘u’t-Tanzîl ve’t-Ta’vîl. This tafsir has four volumes but none of the volumes is published. What distinguishes this tafsir from other common tafsirs is that it has given place both Zahir and Batin. He benefits from various tafsirs and at first he talks on zahiri; at the very same place and same verses he explains under the chapter of ishara and ta’vîl or ta’vîl and ishara where he explains also the Keshf (observations) and inspiration is made tafsir under the sufi understandings. It is very obvious that the human is politicalsocial-cultural and religious being and all this shapes human accordingly. Bidlisî most of his life he spent at the center of Hurufism which one of the most important centers is in Tabriz. It is seen that since he lived in that center the influence of center is obviously indicated in his lifestyle. When we examine his four volumes of tafsir Câmi‘u’t-Tanzîl ve’t-Ta’vîl it is easy to point the Tabriz influence. In this work we will touch his tafsir and talk on the topic of hurufism

Keywords: Ishari Commentary(Tafsir), Husâmaddîn Ali al-Bidlisî, Câmi‘u’t-Tanzîl ve’t-Ta’vîl, ebced, Hurufism