Akkoyunlular döneminde yaşamış bir mutasavvıf olan Hüsâmeddîn Ali el-Bitlisî (m.1400?-1504) pek çok tasavvufî eserin yanı sıra Câmi‘u’t-Tenzîl ve’t-Te’vîlisimli bir tefsir de yazmıştır. Bu tefsir dört ciltlik yazma bir tefsir olup henüz basımı yapılmamıştır. Bu tefsiri diğerlerinden ayıran en önemli özelliği zâhir ve bâtına aynı anda yer vermiş olmasıdır. O, âyetleri çeşitli tefsirlerden istifade ederek ilk önce zâhirî; daha sonra aynı âyetleri işâre ve te’vîl veya te’vîl ve işâre başlığı altında keşf ve ilhâma dayanarak tasavvufî yönden tefsir etmiştir. İnsanın içinde yaşadığı siyasi-sosyal-kültürel ve dinî ortamın onun yorumlarını şekillendirdiği aşikârdır. Bitlisî, hayatının büyük bir bölümünü Hurûfîliğin önemli merkezlerinden biri olarak gösterilen Tebriz’de geçirmiştir. Bu yüzden onun da yaşadığı ortamın etkisinde kaldığı gözden kaçmamaktadır. Zira onun Câmi‘u’t-Tenzîl ve’t-Te’vîl isimli dört ciltlik tefsiri incelendiğinde bunu rahatlıkla görmek mümkündür. Bu çalışmada onun tefsirindeki hurûfîliğin izleri ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: İşârî Tefsir, Hüsâmeddîn Ali el-Bitlisî, Câmi‘u’tTenzîl ve’t-Te’vîl, ebced, Hurûfîlik
|